Als de uitval in haar lichaam steeds erger wordt, vraagt Tina een herbeoordeling aan bij het UWV. De uitslag: ze is minder arbeidsongeschikt. Het blijkt geen uitzondering. De beoordelingen lijken soms op een loterij. Deze site sprak met juristen, oud-medewerkers en cliënten van het UWV zoals Robin en Tina. ,,Je bent je leven kwijt, maar volgens het UWV niet ziek genoeg.”

Bij Tina gaat een paar maanden na haar herbeoordeling de telefoon. Het UWV aan de lijn. Een medewerker heeft de opdracht gekregen om geschikt werk voor haar te vinden. Volgens de beoordeling kan ze namelijk gewoon werken. De man klinkt gefrustreerd. Ze heeft te veel beperkingen ingevuld, zo kan hij geen baan vinden. Of ze niet meer kwaliteiten heeft, wil hij weten. ,,Maar meneer, ik heb MS. Ik kan het niet meer’’, zegt ze.

Het AD sprak de afgelopen weken met oud-medewerkers en cliënten van het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) en met juristen die gespecialiseerd zijn in verzekeringsrecht. Zij schetsen een beeld van een rad van fortuin waarbij het krijgen van een juiste uitkomst te vaak een kwestie van toeval is.

Dat wordt pijnlijk duidelijk als een ervaren verzekeringsarts, die zelf vele beoordelingen deed en op de afdeling bezwaar en beroep rapporten van haar collega’s controleerde, een familielid niet alleen naar het gesprek met een andere verzekeringsarts durft te laten gaan. ,,Het risico dat zijn klachten niet goed worden beoordeeld, is te groot.’’ Een andere UWV-medewerker zag erg op tegen haar beoordeling toen ze zelf vanwege ziekte uitviel.

,,Er zijn te veel gevallen waarbij de uitkomst te hoog of te laag is. Je kunt heel ziek zijn en toch geen WIA-uitkering krijgen’’, zegt Jan-Willem Hekkelman. Hij werkte tot zijn pensioen in 2022 bij het UWV, de laatste jaren op de afdeling bezwaar en beroep. Volgens hem is er veel subjectiviteit. ,,Ga je naar verschillende artsen, dan krijg je met dezelfde kwalen andere beoordelingen.’’

Op de afdeling bezwaar en beroep kreeg Hekkelman dossiers onder ogen van mensen die het niet eens waren met hun arbeidsongeschiktheidspercentage. ,,Dan kwamen de mensen binnen en dacht ik: hier klopt echt niks van de beoordeling.’’

Zwaar getraumatiseerd

In het voorjaar van 2022 wordt het bezwaar van Robin behandeld. De veteraan zit in een opnamekliniek voor (ex-)militairen, maar heeft verlof om hierbij aanwezig te kunnen zijn. Zijn begeleider is erbij. Robin houdt een pluchen teddybeer stevig in zijn handen geklemd. Omdat zijn klachten verergerden en de herbelevingen van de missies in Afghanistan erger werden, vroeg de zwaar getraumatiseerde veteraan een herbeoordeling aan bij het UWV. Maar terwijl zijn klachten toenamen, ging zijn arbeidsongeschiktheidspercentage omlaag. Het resultaat: een enorme daling van zijn inkomen.

De conclusie werd getrokken na een vluchtig telefoongesprek, waarbij er volgens Robin niet goed geluisterd werd naar zijn verhaal. Ook werd het effect van zijn klachten onderschat. Want ja, hij bracht zijn zoontje soms naar school, maar veel vaker niet dan wel en altijd met familie (ouders, schoonouders) als achtervang.

Als Robin, die volgens de beoordelaars een gestreste en onrustige indruk maakt, in paniek raakt van een onverwacht hard geluid, daalt het besef in. Deze man kan moeilijk functioneren, voor zichzelf zorgen is lastig, laat staan werken. De beoordeling wordt herzien.

Onder druk

De kwaliteit van de beoordelingen staat onder druk. Dat weet ook het UWV, dat al jaren zelf duidelijk maakt te kampen met een tekort aan verzekeringsartsen. Het streven om de lange wachttijden terug te dringen, wringt ook met het streven naar betere kwaliteit.

Zo veel mogelijk dossiers behandelen, de achterstanden inlopen: daarop ligt de nadruk. Het aantal afgeronde beoordelingen wordt continu gemonitord. Medewerkers kunnen zien hoe zij scoren in vergelijking met hun collega’s. Wie veel beoordelingen doet, springt er in positieve zin uit. Maar of de beoordeling juist is, weet niemand.

Uit een steekproef die het UWV in 2023 deed, blijkt echter dat er alle reden is om te twijfelen aan de kwaliteit van de beoordelingen. De onderzoeken door verzekeringsartsen zijn te vaak onzorgvuldig. Een van de onderdelen die worden getoetst, is de urenbeperking: het aantal uur dat mensen met hun ziekte nog kunnen werken. Dat is bepalend voor het arbeidsongeschiktheidspercentage.

In 55 procent van de onderzochte rapporten was de urenbeperking niet geloofwaardig. In meer dan de helft van deze dossiers werd geen goed onderzoek gedaan door de verzekeringsarts. Denk aan het ontbreken van medische gegevens of geen adequaat onderzoek.

Ik heb jarenlang de kwaliteits­ana­ly­ses gedaan. Maar zo slecht heb ik het nog nooit gezien

-Charles Lemmers, werkte 37 jaar bij UWV

Volgens Chantal Gielen, directeur arbeid en gezondheid van het UWV, zijn dit procedurele fouten. Soms betreft het gewoon ook een verkeerd geschreven rapport. ,,Niet elke geconstateerde fout leidt tot een verkeerde beoordeling.’’ Hoeveel beoordelingen uiteindelijk goed of fout uitpakken, heeft het UWV niet gemeten. ,,En dan kan het ook twee kanten op’’, legt Gielen uit. Het kan ten nadele van de cliënt uitpakken, maar ook ten voordele. Ook dat is niet gemeten.

EHBO

Charles Lemmers werkte 37 jaar bij het UWV. Hij gaf de kwaliteitstoetsen ooit mede vorm. Hij schrikt als hij de aantallen hoort. ,,Ik wist niet dat het zo erg was’’, zegt hij meerdere keren. ,,Ik heb jarenlang de kwaliteitsanalyses gedaan. Maar zo slecht heb ik het nog nooit gezien. Als je op de EHBO terechtkomt, is er niet één dokter die naar je kijkt, maar zijn er meerdere mensen. Bij het UWV is er één arts die met onvoldoende documentatie en onder tijdsdruk werkt en iemands leven bepaalt. Maar als dan in meer dan de helft van de gevallen de urenbeperking niet plausibel is, is dat onacceptabel. Het gaat over iemands leven.’’

Willekeur

Froukje Reith, advocaat bij Westhoff Advocaten, staat veel cliënten bij in bezwaar- en beroepszaken tegen het UWV. Haar reactie op de conclusies uit het interne rapport: ,,Je ziet hier de willekeur. Het is zo’n beetje 50 procent kans dat het goed gaat. Dat maakt het heel onbetrouwbaar.’’ Toch verbazen de vele foutjes en onjuiste uitkomsten haar niet. ,,Ik zie heel veel medische beoordelingen waarbij ik denk: dit is niet goed uitgevraagd of onderzocht.’’

De meeste fouten worden gemaakt bij telefonische spreekuren. In bijna acht op de tien gevallen is het eindoordeel dan ‘niet plausibel’, concludeert het UWV zelf.

Het is een bevestiging van het gevoel dat een oud-medewerker al had toen hij tijdens de coronapandemie WIA-beoordelingen (wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen) schreef. Hij deed dat op basis van rapporten van de verzekeringsarts en arbeidsdeskundige. Zo’n achthonderd in totaal. Daarvan had meer dan een kwart geen recht op een WIA-uitkering. ,,Deze mensen, vaak met complexe klachten, werden niet gezien door een arts. Hoe kun je dan tot een zorgvuldige beoordeling komen?’’ 

Dat hij twijfels had bij een aanzienlijk deel van de uitkomsten, heeft hij nooit gedeeld. ,,Dat was mijn taak niet, ik zat er niet om te beoordelen. Ik moest alleen de beschikking schrijven.’’

Teruggedraaid

In het geval van Robin en Tina zijn de beoordelingen na een juridische strijd teruggedraaid. Beiden zijn ze duurzaam arbeidsongeschikt verklaard. Tina zegt over de lange onzekere periode die hieraan voorafging: ,,Ik zag het licht even niet meer. Je geeft al zo veel op. Je bent je leven kwijt, maar volgens het UWV niet ziek genoeg. En dan valt je financiële zekerheid ook nog weg.’’

Op de vraag hoe het nu met haar gaat, breekt ze. ,,Ik ben niet meer angstig als ik ga slapen, angstig voor hoe ik mijn lichaam morgen aantref. Maar mijn dag wordt niet spannender dan het het uitruimen van de vaatwasser en dat is moeilijk om te accepteren.’’

Werken lukt niet meer

Robin vindt het moeilijk om zijn gevoel onder woorden te brengen. Nu zijn IVA-uitkering (Inkomensvoorziening Volledig Arbeidsongeschikten) een feit is, probeert hij te accepteren dat werken nooit meer zal lukken. Hij richt zich nu op zijn herstel. Dat hij ondanks de gevolgen van zijn trauma, waarmee hij elke dag wordt geconfronteerd, er wel voor zijn kinderen kan zijn.

Allebei beseffen ze dat ze geluk hebben gehad, zeggen ze. ,,Ja, geluk, zo voelt dat echt.’’ Voor anderen is de situatie minder rooskleurig. Zij weten vaak niet eens dat ze mogelijk ten onrechte geen of een te lage uitkering ontvangen.

Ministerie gaat UWV-beoordelingen ‘uitspitten’

Demissionair minister Karien van Gennip van Sociale Zaken gaat in gesprek met het UWV over het rapport. ,,Mijn ministerie gaat het helemaal uitspitten, om te zorgen dat dit goed in orde komt.”

Van Gennip wil erachter komen hoe het zit met de beoordelingen. Ze wijst erop dat het UWV, mede als gevolg van noodingrepen door de bewindsvrouw, de wachttijden heeft weten terug te brengen. Voor de lange termijn moet het hele stelsel op de schop, op basis van adviezen die een belangrijke commissie recent in een rapport opschreef. Scheidend CDA-minister Van Gennip benadrukt dat dit momenteel wordt voorbereid zodat haar opvolger, die over twee weken aan de slag zal zijn, hier tijdig mee kan beginnen.